Ένα μικρό αφιέρωμα στις γυναίκες μαθηματικούς

Δημοσίευση του  Καθηγητή Στυλιανού Νεγρεπόντη από τον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook.

Ένα μικρό αφιέρωμα στις γυναίκες μαθηματικούς ,
από την Βάσω Φαρμάκη και τον Στέλιο Νεγρεπόντη

Στην ύστερη αρχαιότητα, στους Δειπνοσοφιστές (βιβλιο 13) του Αθήναιου (Αλεξάνδρεια, τρίτος αιώνα μΧ), αναφέρεται η εύστροφη και χειραφετημένη Γνάθαινα, η οποία με άλλες γυναίκες ‘είχαν αποκτήσει παιδεία και αφιερώσει χρόνο στη μελέτη των μαθηματικών’(‘παιδείας ἀντεχόμεναι καὶ τοῖς μαθήμασι χρόνον ἀπομερίζουσαι’)

Ο Πάππος, τον τέταρτο αιώνα μΧ, απευθύνει το τρίτο βιβλίο του μεγάλου έργου του Συναγωγή, στην ‘κράτιστη Πανδροσίων’, και αναπτύσσει μια πολύ ενδιαφέρουσα προσεγγιστική μέθοδο για την λύση του διπλασιασμού του κύβου.

Η εμβληματική μαθηματικός της αρχαιότητος είναι βέβαια η Υπατία, κόρη του μαθηματικού και σχολιαστή των Στοιχείων Θέωνος, η οποία ήκμασε στην Αλεξάνδρεια στις αρχές του πέμπτου μΧ αιώνα. 

Σύμφωνα με αρχαιίες πηγές, η Υπατία είχε προχωρήσει τόσο πολύ στην Παιδεία, ώστε

--ξεπέρασε (‘υπερακόντισε’) όλους τους φιλόσοφους της εποχής της,

--ανέλαβε την διεύθυνση της Πλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, 
που είχε ιδρύσει ο μεγάλος νέο-Πλατωνικός φιλόσοφος Πλωτίνος, και

--παρουσίαζε ‘τα μαθήματα της’ σε όσους αγαπούσαν τη φιλοσοφία,
πολλοί από τους οποίους συνέρρεαν από μακρυά (‘κατέτρεχον’), πιθανόν από όλη ην Μεσόγειο,
και δίδασκε την φιλοσοφία του Πλάτωνος΄, συνδέοντας την Φιλοσοφία με τα Μαθηματικά. 

Οι άνδρες έμεναν κατάπληκτοι (‘κατεπλήττοντο’) από την εξαιρετική αρετή (‘δι’ υπερβάλλουσαν σωφροσύνην’) και την ‘σεμνή παρρησία’της.

Ο μαρτυρικός της θάνατος από τον χριστιανικό όχλο στα 415 μΧ την αναδεικνύει σε αληθή μάρτυρα του Ελληνικού πολιτισμού και συμβολίζει κατά κάποιο τρόπο το τέλος του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού αλλά και την αρχή της μορφωμένης και χειραφετημένης γυναίκας.

Στο προκαταρτικό σχέδιο του εξ ίσου εμβληματικού πίνακα της Σχολής των Αθηνών (1510) ο Ραφαήλ είχε τοποθετήσει μια γυναίκα μεταξύ του φιλόσοφου Διογένη του Κυνικού (στο σκαλοπάτι, στο κέντρο) και του φιλόσοφου Παρμενίδη (κάτω αριστερά),η οποία απεικόνιζε την Υπατία, καθώς ο Ραφαήλ την θαύμαζε και της είχε δώσει ένα κεντρικό ρόλο στον πίνακα, μόνης όρθιας μεταξύ των κεντρικών προσώπων, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, και του θεατή, ως ενδιάμεσης μεταξύ της αρχαίας σοφίας και της εποχής του μέλλοντος.

Από το σημείο αυτό δεν υπάρχει επιστροφή. Συνεχώς πυκνώνουν οι κατακτήσεις των γυναικών που έχουν ταλέντο στα μαθηματικά και διεκδικούν ίσες κατά το δυνατόν ευκαιρίες με τους άνδρες. Η προόδος είναι σταθερή, αλλά βασανιστικά αργή. Από τις πολλές περιπτώσεις ενθυμούμαστε ενδεικτικά τρείς.

Την Γαλλίδα μαθηματικό Μαρί-Σοφί Ζερμαίν την πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στις συνεδριάσεις της Γαλλικής Ακαδημίας με προτροπή του Fourier και στην οποία, με προτροπή του Gauss το Πανεπιστήμιο του Gottigen, έξι χρόνια μετά τον θάνατό της απένειμε τιμητικό διδακτορικό δίπλωμα.

Η Ada Lovelace – Byron (1815 – 1852) ήταν κόρη του λόρδου Βύρωνα. To 1842 ανατέθηκε στην Lovelace η μετάφραση στα Αγγλικά μιας εργασίας (του Ιταλού μηχανικού Luigi Menabrea), η οποία αναφέρονταν στην λεγόμενη αναλυτική μηχανή που είχε κατασκευάσει ο Charles Babbage, Βρετανός μαθηματικός, φιλόσοφος, εφευρέτης και μηχανικός. 

Έχει σήμερα αναγνωρισθεί ότι η αναλυτική μηχανή ήταν ο πρώτος computer. Η Άντα δεν αρκέστηκε στην μετάφραση, αλλά την συμπλήρωσε με σημαντικές λεπτομερείς Σημειώσεις. Η τελευταία της Σημείωση περιγράφει ένα αλγόριθμό, που δημιούργησε η ίδια, για τον υπολογισμό των αριθμών Bernoulli με την αναλυτική μηχανή του Babbage. Με βάση αυτή την εργασία η Lovelace σήμερα θεωρείται η πρώτη προγραμματίστρια .

Η Σοφία Κοβαλέφσκαγια γεννήθηκε στη Μόσχα το 1850. Η επιθυμία της να συνεχίσει με πανεπιστημιακές σπουδές στα Μαθηματικά δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί καθώς τα ρωσικά πανεπιστήμια δεν δέχονται γυναίκες και οι γονείς της δεν της επέτρεπαν να σπουδάσει στο εξωτερικό. 

Η Σοφία έλυσε αυτό το πρόβλημα τελώντας έναν εικονικό γάμο με το νεαρό παλαιοντολόγο Βλαδίμηρο Κοβαλέφσκι και μαζί μεταναστεύουν στη Γερμανία. Πηγαίνει αρχικά στη Χαϊδελβέργη και αργότερα στο Βερολίνο, όπου κερδίζει την εκτίμηση του Βάιερστρας. Το 1874 της απονέμεται ο τίτλος της διδάκτορος από το Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν με άριστα, με παράκαμψη των συνηθισμένων υποχρεωτικών μαθημάτων και εξετάσεων και γίνεται η πρώτη γυναίκα που αποκτά διδακτορικό δίπλωμα στην Ευρώπη. 

Το 1884 διορίζεται με πενταετή σύμβαση ως υφηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και γίνεται η συντάκτρια του περίφημου σήμερα ερευνητικού μαθηματικού περιοδικού Acta Mathematica. Το 1889 αποκτά θέση καθηγήτριας στο ίδιο Πανεπιστήμιο και γίνεται η πρώτη γυναίκα-καθηγήτρια στην εποχή της, κερδίζει το βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών και εκλέγεται αντεπιστέλλον μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.

Οι μεμονωμένες προσπάθειες, όπως οι παραπάνω, δίνουν τη θέση τους σε πιο μαζικές διεκδικήσεις. Στην δεκαετία 1880 έως 1890 τα περισσότερα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια άρχισαν 

να δέχονται φοιτήτριες . 

Η Ελλάδα δεν μένει πολύ πίσω. Την ίδια περίπου εποχή νεαρές Ελληνίδες διεκδικούν με τόλμη την εισαγωγή τους στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και ειδικότερα στο Μαθηματικό Τμήμα.

Ο τιμητικός κατάλογος των πρώτων πέντε νεαρών γυναικών που έγιναν δεκτές και έλαβαν το πτυχίο τους από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι ο ακόλουθος.

Η Φλωρεντία Φουντουκλή είναι η πρώτη φοιτήτρια που γίνεται δεκτή στο Μαθηματικό Τμήμα το 1892, αποφοίτησε δε το 1898. Η Ελένη Γεννηματά γίνεται δεκτή το 1896 και πήρε πτυχίο το 1908. Η Μαρία Ζερβού, αδερφή του Παναγιώτη Ζερβού, πατέρα του Σπύρου Ζερβού, εισήχθη το 1898 και αποφοίτησε το 1912. Η Μαρία Κουλούρη από το1911 έως το 1918. Η Ευφροσύνη Οικονομοπούλου, μητέρα του καθηγητή και Ακαδημαϊκού Γεωργίου Κοντόπουλου, έγινε δεκτή το 1915 και αποφοίτησε το 1919.

Όχι πολύ αργότερα η Σοφία Μίλλερ καθίσταται η πρώτη διδάκτορας του Τμήματος Μαθηματικών το 1924 υπό την επίβλεψη του καθηγητή Γεωργίου Ρεμούνδου και διορίζεται βοηθός στο Μαθηματικό Σπουδαστήριο.

Ωστόσο η εκλογή Καθηγήτριας σε Μαθηματικό Τμήμα της χώρας μας έμελλε να αργήσει πολύ. Η Σουζάνα Παπαδοπούλου εκλέγεται πρωτοβάθμια καθηγήτρια στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστήμιου Κρήτης το 1982, και είναι η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που εκλέγεται καθηγήτρια σε Μαθηματικό Τμήμα.

Τέλος το 2014 έλαβε χώρα μια κορυφαία κατάκτηση για την οποία ασφαλώς θα ήταν υπερήφανη η Υπατία. Σε μια γυναίκα μαθηματικό για πρώτη φορά απονεμήθηκε το Fields Medal, το μέγιστο βραβείο για ερευνητές στα Μαθηματικά, ισοδύναμο με βραβείο Nobel για τα μαθηματικά, το οποίο μάλιστα απονέμεται μόνο κάθε 4 χρόνια, και σε μαθηματικό ηλικίας μικρότερης των 40 ετών. Πρόκειται για την Μaryam Mirzakhani, μαθηματικό Ιρανικής καταγωγής, η οποία είναι Καθηγήτρια στο Stanford University.

Τελική μας πρόταση: 
Από την Γαλλική Ακαδημία των επιστημών θεσμοθετήθηκε το μεγάλο ετήσιο βραβείο Σοφί Ζερμαίν για την καλύτερη εργασία στα Μαθηματικά. 

Η British Computer Society από το 1998 καθιέρωσε ετήσιο βραβείο στο όνομά της Ada Lovelace. 
Δεν είναι καιρός η Ελληνική Mαθηματική Εταιρεία να θεσμοθετήσει ένα μεγάλο ετήσιο βραβείο Υπατία για την κορυφαία Ελληνίδα μαθηματικό;